Cultuur of Uno?

"Een vonk en het juiste brandstofmengsel kunnen ofwel een verwoestende bosbrand veroorzaken, ofwel een motor in beweging zetten. Het enige waarvan dit afhankelijk is, is de omgeving waarbinnen deze twee elkaar ontmoeten." In een bevlogen moment sprak ik deze woorden uit in het bijzijn van een opvoeder en een leraar mechanica in een jeugdinstelling.

Ik was daar als therapeut via een project dat jongeren met "agressieproblemen" (lees: grote brandstoftanks die nu en dan vonken) begeleidt om oplossingen te vinden voor hun frustraties. We gromden instemmend nadat deze woorden waren gevallen; zoals mannen onderling doen. Toen nam de leraar me mee naar het lokaal waarin een initiatie in de mechanica wordt onderwezen. Hij toonde me de initiatieven waarmee hij bezig was, en waar de jonge mannen in de instelling hun "rust" in vinden. Hij vertelde me hoe ze bij hem richting vonden om mechanische plannen te leren lezen, om via bouwdozen over te gaan naar de werking van effectieve verbrandingsmotoren. Binnen de instelling was dit een Kapel van Rust.

De opvoeder begeleidde me na dit intermezzo terug naar de balie, en daar praatten we nog even verder, over hoe hij probeert om de jongeren verantwoordelijkheid bij te brengen, onder meer door hen autonoom twee voetbalploegen te laten samenstellen, zelf de kapitein te kiezen,... . Al snel verviel het gesprek in een problematische teneur: "... en dan merk je al snel dat ook die verantwoordelijkheid voor hen moeilijk of onmogelijk is om te dragen". "Wat als je hen met een beurtrol zou aanleren om scheidsrechter te zijn?" vroeg ik. "Dan leren ze meteen om grenzen te stellen, moeten ze met conflicten omgaan, en op een rustige manier bij hun standpunt blijven." Mogelijk een brug te ver, mogelijk té idealistisch, maar niet onmogelijk, zoals niets onmogelijk is.

Het slot van de voordeur van de gemeenschapsinstelling het einde van de Cultuur. De bezoeker gaat door een aantal sluizen, die elk hun eigen dynamiek hebben, maar vooral gebaseerd zijn op het opvoeden binnen de Toom. Wat niet of amper zichtbaar is, is De Kunst. En zij die er al aanwezig is, is gereproduceerd, en verschenen in haar plastieken kader. De programma's die er zijn voor de jongeren zijn gebaseerd op een initiatie in de beroepsvorming (de "Ausbildung"), maar wat ontbreekt is de Bildung, het humanistisch ideaal van Wilhelm Von Humboldt uit de late achttiende eeuw. De zelfontplooiing, die aangereikt wordt door een actief mentorschap in het onderzoeken van de mens, en de mogelijkheden die in de mens aanwezig zijn.

Er zijn vijftig vaten vol brandende Sturm und Drang binnen de instelling, en een dubbel aantal brandweerlieden die de brand proberen te blussen, in plaats van te genieten van de warmte, en het Vuur een richting te geven. Het resultaat is dat de brand het hart verkoolt, en een bittere korst nalaat. De bittere jongere zoekt een nieuw Ideaal, een Grote Waarheid, en zoekt zijn heil in de Godsdienst, en het liefst een harde variant, die niet gespeend is van enig masochisme. De louterende Kastijding, de martelaar van zichzelf.

Als de jongere niet de ruimte krijgt om zich breed en ruim op te bouwen (Bildungsideaal) krijgt hij nooit zijn Goden klein, en blijft vechten - zonder het te weten - tegen zichzelf... Dus, beleidsmakers, zorg ervoor dat je instellingen vol zijn van Cultuur, Wetenschap, en Bouwstenen. Dit om de jeugd, die verbrokkeld en brandend van goesting bij je aanklopt, de Bildung te geven die ze nodig heeft om nog groter te worden dan wij. Want zij zijn de legaten van hetgeen we aan onze kinderen niet toewensen. Zij moeten diegenen zijn die weten hoe we onze maatschappij moeten opbouwen om niet te pletter te lopen tegen hun obstakels.

Een uur later had ik me laten strikken om een spelletje "Uno" te spelen met een jongeman van 14 (die naar verluidt een IQ van amper 60 heeft en met moeite kan schrijven); ik ging met 10 tegen 1 de mist in...